.jpg)
محمد بن زکریای رازی
به‌گفته ابوریحان بیرونی ، رازی در سال 251 قمری / 865 میلادی در ری متولد شده و در حدود 313 قمری / 925 میلادی در همان شهر فوت كرده است .
متاسفانه از احوال این دانشمند عالی مقام بیش از چند صفحه در کتب مورخین وجود ندارد . همچنین ، مورخان و سایر دانشمندان ازجمله ابن الندیم (صاحب کتاب الفهرست) ، ابن ابی اصیبعه (صاحب عیون الانباء فی طبقات
الاطباء) و ابوریحان بیرونی (فیلسوف، منجم و ریاضیدان معروف قرن چهارم هجری قمری) تعداد کتب و رسائل رازی را بیش از 150 مورد ذکر می کنند اما نسخ بسیاری از آنها در جهان موجود نیست که علت آن نبودن صنعت چاپ در زمان
وی و حوادث و رویدادهای ایام است که موجب ازبین رفتن آنها شده است . چنین وضعیتی درباره زندگی نامه و تحصیلات رازی نیز صادق است.
درباره دوران كودكی و جوانی رازی اطلاع دقیقی دردست نیست و اینكه آموختن چه علمی را در ابتدا و در چه سنی آغاز كرده مشخص نمی‌باشد. اما معروف است كه در جوانی گاهی شعر می‌گفته و عود می‌نواخته است و
به‌دنبال تحصیل و كسب معلومات زمان خود ازجمله كیمیاگری و شیمی رفته است .
بیشتر مورخان را عقیده بر این است كه رازی در سنین بالا آموختن طب را آغاز كرده است . اما این امر چندان صحیح به‌نظر نمی‌رسد زیرا دانشمندی با این هوش و قریحه نمی‌تواند تا آن زمان به علوم عصر خویش بی‌توجه بوده باشد .
براساس داستانی از مورخان ، رازی برای درمان بیماری چشمی ناشی از كیمیاگری به چشم‌پزشك مراجعه می‌كند و پزشك معالج از او پانصد دینار طلب می‌كند . در همین زمان رازی درمی‌یابد كه طب، همان كیمیای حقیقی است .
نام اساتید رازی نیز همانند شرح حالش به درستی بیان نشده است . برای مثال تعدادی از مورخان ، «علی‌بن‌ربّن طبری» را استاد رازی در طب می‌دانند ولی باتوجه به سال ولادت رازی و سال فوت طبری (247 ق) احتمالاً وی شاگرد
باواسطه علی‌بن‌ربّن بوده است . همچنین به‌نظر می‌رسد استاد رازی در فلسفه « ابوزید احمدبن‌سهل بلخی » (متوفی در 322 ق) باشد .
با توجه به قرائن و شواهد به نظر می رسد که رازی در نیمه دوم قرن نهم هجری ، ریاست بیمارستان معتضدی بغداد را برعهده گرفته و رسالاتی را به نام وزرای معتضد نگاشته است . همچنین در دوران مكتفی فرزند معتضد در ری بوده
و پس از ورود به ری با امیر منصور ابن اسحاق رابطه‌ای نیكو داشته و به سمت ریاست بیمارستان ری منسوب شده و كتاب منصوری را برای امیر منصور نگاشته است .
رازی در چند سال آخر عمر از نعمت بینایی محروم شد که علت آن را نزول الماء یا آب مروارید ذکر کرده اند .
مؤلفات و مصنفات رازی
رازی تألیفات فراوانی دارد . « دكتر محمود نجم‌آبادی » (طبیب و رازی‌شناس بزرگ ایرانی ، متولد 1282 و متوفی به سال 1379) كتب و رسائل رازی را در علوم مختلف نزدیك به 273 عدد می‌داند . او در کتاب خود با نام « مؤلفات و
مصنفات رازی » ، تالیفات رازی را در نه بخش جداگانه و به صورت مفصل شرح داده و دسته بندی می کند .
.jpg)
1 - الحاوی . مهمترین كتاب وی « الحاوی » است كه یك دوره كامل طب تا دوران رازی می‌باشد و رازی در آن عقاید و آراء اطباء سلف و نظرات خود را آورده و درباره آنها اظهارنظر كرده است .
برای این كتاب 18 تا 70 مجلّد ذكر شده و از آن نسخه‌های متعددی در كتابخانه‌های سراسر جهان وجود دارد كه معمولاً جزء یا اجزایی از آن است . متاسفانه این نسخ ، مرتب و منظم نیستند و نسخه اصیل و صحیح آن مشخص نیست .
مورخین اروپایی عقیده دارند که کتاب الحاوی بزرگترین دائره المعارف طبی زبان عرب است که رازی برای تالیف آن سالیان دراز زحمت کشیده و به گفته خودش برای نوشتن الحاوی 15 سال شبانه روز کار و مطالعه کرده و نتیجه تجارب
خود را در آن ثبت نموده است .
رازی تجربه را درطب بسیار معتبر می‌دانسته و همانند بیمارستان‌های امروزی ، در مطب و بیمارستان از وضعیت روزانه بیماران اطلاعاتی را جمع‌آوری و یادداشت می‌كرده است و روش تدریسش همانند پزشكی امروز است . درمان‌های او
مبتنی بر سادگی و مداوا با ادویه مفرده بوده است و او عقیده داشت كه تنها در صورت نیاز مبرم باید از دوای مركب استفاده شود .
2 - المنصوری . همانطوركه قبلاً گفته شد ، رازی كتاب « المنصوری » رادر ده مقاله برای « منصوربن‌اسماعیل » تألیف كرده است . نامهای دیگر این كتاب عبارتند از : منصوری‌فی‌الطب ، طب منصوری ، كناش منصوری .
برخی از مورخان اروپایی ، دو كتاب حاوی و منصوری را بزرگترین كتب آموزشی طب قدیم می‌دانند و بر سایر كتب ترجیح می‌دهند .
3- المرشد . که اقتباسی از كتاب « ابقراط » یونانی و نامهای دیگر آن كتاب‌الفصول یا الفصول فی الطب است .
4 - طب الملوکی . یا كتاب الخواص که حاوی یك دوره بیماری شناسی است .
5 - من لایحضره الطبیب . این کتاب برای عموم مردم در زمان عدم دسترسی به طبیب نگاشته شده و نام دیگر آن « طب الفقراء » است .
6 - منافع الاغذیه و مضارها . در امر تغذیه و مشتمل بر 19 فصل و حاوی مطالبی ارزشمند درباره نان‌ها و آب‌ها ، شراب‌ها و گوشت‌ها ، اغذیه و ترشی‌ها و غیره و فواید و ضرر و موارد استعمال آنها در سلامتی و بیماری است .
7 - الجدری و الحصبه . در این کتاب برای اولین بار و با دقت فراوان بین آبله و سرخك افتراق داده شده است .
1 - الحصاه فی الکلی و المثانه . در این کتاب علل و اسباب ، علائم ، آثار و دوره بیماری و معالجه سنگ کلیه و مثانه ذکر شده است . رازی برای درمان سنگ‌های کلیه و مثانه از داروهای شكننده سنگ و مدرّ استفاده کرده ولی اگر
بیماری با طرق طبی معالجه نمی‌شده به عمل جراحی می‌پرداخته است .
2 - رساله شمَیه . این رساله هرچند از نظر حجم ، کوچک است ولی از لحاظ معنی و مقام بسیار ارجمند است و به حساسیت در فصل بهار می‌پردازد . این رساله که درباره زکام ( آلرژی فصلی ) نوشته شده می‌تواند اولین کتاب
ایمنی‌شناسی جهان درنظر گرفته شود .
8- اسرار و سرّ الاسرار . از مهمترین و مشهورترین كتاب‌های کیمیایی رازی هستند .
او برخلاف علمای قبل از خود ، كتاب‌های كیمیایی را به سبكی ساده و روشن و با نامهای معین و مشخص به‌منظور تدریس و آموزش علم كیمیا نوشته و مطالب را به‌صورت مفید و مبتكرانه ، تقسیم‌بندی كرده است.
حکیم رازی در كتاب «فی سیرته» كه حاوی شرح زندگی اوست ، نام كتاب‌های كیمیایی خویش را ذكر كرده و ترتیب و ردیف خواندن و آموختن آنها را هم به طالبین علم كیمیا ، یاد داده است .
9 - الطب الروحانی . درباره طب روح در روان‌پزشكی و روان‌شناسی و نشان‌دهنده عقیده رازی به تأثیر مسائل روحی و روانی بر درمان بیماران است .
رازی از تفکرات فلسفی رایج عصر خود پیروی نمی‌کرد و عقاید خاص خود را داشت . در نتیجه مورد بدگویی اهل فلسفه هم‌عصر و پس از خود ( ازجمله ناصرخسرو ) قرار گرفت . او اطلاعاتی را که از پیشینیان به‌دست می‌آورد مورد
مشاهده و تجربه قرار می‌داد و سپس نظر و قضاوت خود را بیان می‌داشت . او در زمینه طبیعیات کتب متعددی نگاشته که برخی از آنها عبارتند از الرد علی المسمعی ، الهیولی ، فی الخلأ والملأ ، کتاب اللذه ، کیفیه النمو ، الشکوک
علی جالینوس و ....
ازجمله كتب و رسائل دیگر رازی می‌توان به این موارد اشاره كرد : کتاب التقسیم و التشجیر ، اقرابادین ، فی‌القولنج ، فی النقرس و اوجاع المفاصل ، کتاب مایقدم من الفواکه و الاغذیه و مایؤخر ، کتاب الابنه و علاجها ، الادویه الموجوده
لکل مکان ، فی هیئه القلب ، فی ادویه العین ، فی محنه الطبیب ، فی‌العمل بالحدید و الجبر ، صفات البیمارستان و ....
.jpg)
